[translated from https://www.participatorymethods.org/method/power]
ჯონ გავენტამ, პოლიტიკურმა სოციოლოგმა, განმანათლებელმა და “მონაწილეობის გუნდის” ყოფილმა ლიდერმა, 2010 წლის ნაშრომში, ძალაუფლება და ცვლილების მოხდენა, აღნიშნა: “ისინი, ვინც დაინტერესებული არიან, გაზარდონ ჩართულობა, ინკლუზიურობა, უფლებების ხელშეწყობა და საჯარო მიმართულების შეცვლა, ხვდებიან, რომ საჭიროა ძალაუფლების, როგორც ფენომენის, გამოყენება და უკეთესად გააზრება”.
არსებობს რამდენიმე დამხმარე ხელსაწყო და კლასიფიკაცია, რომელიც დაგვეხმარება ადამიანების ჩართულობის გაზრდაზე დაფუძნებული მიდგომების ამ რთული, მაგრამ მნიშვნელოვანი განზომილების გაგებაში და გამოყენებაში.
რას ვგულისხმობთ ძალაუფლებაში?
ძალაუფლება ყველაზე ხშირად ავტორიტეტის, კონტროლის და დამორჩილების ფორმად წარმოგვიდგენია. სხვებზე ავტორიტეტის მქონე ადამიანებს ძლიერებად ვთვლით, ხოლო ვისზეც ეს ძალაუფლება ვრცელდება, ისინი უძლურები ჩანან. ამ ტიპის ძალაუფლებას “სხვაზე ძალაუფლების ქონას” არქმევენ.
სხვებზე ძალაუფლება შეიძლება ბევრნაირად გამოიყენონ. ყველაზე მარტივია ძალით დამორჩილება, როცა პიროვნება ან ინსტიტუცია აკონტროლებს ან ზღუდავს, რისი გაკეთება შეუძლია სხვას. მაგრამ ძალაუფლების გამოყენებით ასევე შესაძლებელია იმის კონტროლი, რას ფიქრობენ დამორჩილებულები, ან რა წარმოუდგენიათ შესაძლებლად. ასეთი ძალაუფლება სცილდება ფიზიკური ან ვერბალური დამორჩილების საზღვრებს და გავლენა აქვს იმაზე, თუ როგორ აღიქვამენ ადამიანები საკუთარ თავს, უფლებებს და შესაძლებლობებს.
არსებობს სასარგებლო სააზროვნო ჩარჩო, რომელიც იყენებს ძალაუფლების ამ გაგებას და კიდევ უფრო წინ მიდის. ის ჩამოაყალიბეს ლიზა ვენეკლასენმა და ვალერი მილერმა, რომლებიც 2002 წლის წიგნში, ძალაუფლების ახალი ქსოვილი, ხალხი და პოლიტიკა: ინტერესთა დაცვის და მოქალაქეთა ჩართულობის სამოქმედო სახელმძღვანელო (ჩვენი მიმოხილვა და თარგმანი დაიდება აქ), აყალიბებენ ძალაუფლების აღქმის რამდენიმე ახალ ვარიანტს, რომლითაც შეგვიძლია ის დავინახოთ როგორც დადებითი, და არა უარყოფითი ძალა. ისინი ამტკიცებენ, რომ ძალაუფლების ეს დადებითი გამოხატულებები — რომელსაც ზოგჯერ მოქმედ პირად ყოფნას ვუწოდებთ (agency) — შეგვიძლია ამოვიცნოთ და გავაძლიეროთ განვითარების და თანამშრომლობის ძალისხმევებში.
- “შინაგანი ძალა” (power within) აღწერს თავდაჯერების, ღირსების და თვითშეფასების იმ შეგრძნებას, რომელიც მოდის საკუთარი მდგომარეობის გააზრებიდან და იმის მიხვედრისგან, რომ შეგვიძლია რამე ვიღონოთ. “შინაგანი ძალაუფლება” ფუნდამენტური იდეაა გენდერის ანალიზში, საჯარო განათლებაში, ფსიქოლოგიაში და ადამიანების გაძლიერების ბევრ მიდგომაში.
- “ერთობის ძალა” აღწერს ერთობლივ მოქმედებას ან მოქმედ პირობას, და მოიცავს იმ ფსიქოლოგიურ და პოლიტიკურ ძალაუფლებას, რომელიც გაერთიანებას მოაქვს. “ერთობის ძალა” ხშირად გამოიყენება იმის აღსაწერად, თუ როგორ შეუძლიათ იმ პირებს, ვინც პირდაპირი ან ირიბი მორჩილების ქვეშ არიან, ერთად იღონონ რამე თავისი მდგომარეობის საშველად: სხვებთან გაერთიანებით და საზიარო გაგების შენებით (building shared understandings) დაწყებული, კოლექტიური დაგეგმვით და კოლექტიური მოქმედებით დამთავრებული.
- “ძალის მიმართვა” ნიშნავს, რომ შეგიძლია, იმოქმედო. ის იწყება გააზრებით, რომ შეგიძლია იმოქმედო, და იზრდება თითოეული გადადგმული ნაბიჯით, უნარ-ჩვევების და შესაძლებლობების განვითარებით, და გააზრებით, რომ შეგიძლია ცვლილება გამოიწვიო.
დადებითი ძალაუფლების ან დამოუკიდებლობის ეს გამოხატულებები გვახსენებს, რომ ძალაუფლება შეიძლება დადებითადაც გამოვიყენოთ და უარყოფითადაც; უუფლებოებმაც და გავლენიანებმაც. ამ კუთხით დანახვისას, ძალაუფლება უკვე შეგვიძლია ბერკეტად გამოვიყენოთ და სტრატეგიები და ცვლილების გეგმები ახლებურად დავამუშავოთ. ამ კონცეფციებს ხშირად ერთად იყენებენ: ადამიანებს სამოქმედოდ სჭირდებათ “შინაგანი ძალაუფლება”, და “ძალის მიმართვა” რომ ერთად იმოქმედონ, ხოლო საერთო გაგებიდან და მოქმედებიდან მომდინარე “ერთობის ძალა” აძლიერებს თავდაჯერებას და დამოუკიდებლობას (რადგან შენნაირები გყავს გვერდზე).
მოკლე ვიდეოში – ძალაუფლება: სპილო ოთახში, (Plan International 2013-ისთვის), ძალაუფლების ეს ოთხი ტიპი მიმოიხილა რობერტ ჩემბერსმა, რომელიც ჩართულობითი მეთოდების ერთერთ წამყვან ძალას წარმოადგენს. ჩემბერსმა სიას ძალაუფლების მეხუთე ტიპი დაამატა: “სხვისი გაძლიერების ძალა” (the power to empower), რომელსაც ის განვითარებაზე ფიქრის და ზრუნვის დროს აუცილებლად თვლის. ის ხაზს უსვამს, რომ ძალაუფლების შეძენისას მასზე უარს ვერ ვიტყვით, არამედ ჩუმად უნდა მივიღოთ ის, და ყურადღება მივაქციოთ, რომ ის ფრთხილად და აზრიანად გამოვიყენოთ სხვების გასაძლიერებლად.
—
ძალაუფლების კლასიკური თეორიის მიხედვით, ძალაუფლება ნივთივითაა, რომელიც მმართველს და ვერავინ ვერ წაართმევს. ეგრეთწოდებული “მონოპოლია ძალადობაზე”.
მაგრამ ასე რომ იყოს, ავტორიტარული რეჟიმები არ მოერიდებოდნენ ყველა პრობლემის ძალადობით გადაჭრას, და მხოლოდ განსაკუთრებული შემთხვევისთვის არ შეინახავდნენ.
ხშირად გვესმის, რომ “ძალაუფლებაში მყოფები ჩვენი მსახურები არიან, ჩვენ დავნიშნეთ”. მაგრამ ზუსტად რას ნიშნავს ეს? ზუსტად როგორ მოქმედებს ეს პრინციპი?
თითოეულ მოქალაქეს გვაქვს არჩევანის უფლება, ესეიგი გვაქვს ძალაუფლება, გადავწყვიტოთ, ვის მივცემთ ძალაუფლებას.
მაგრამ ეს აქ არ მთავრდება. არ არის აუცილებელი, დაველოდოთ არჩევნებს, რომ უკმაყოფილება გამოვხატოთ ხმის მიცემით. ასე რომ იყოს, სამსახურში აღარ ვივლიდით და საყვედურის მაგივრად, კონტრაქტის გასვლამდე თვეები ხელფასს მაინც გადაგვიხდიდნენ.
თუ უკმაყოფილების გამოხატვა შეგვიძლია, მაინც რა ფორმით?
ამისი პასუხია “სამოქალაქო წინააღმდეგობის” დარგი, რომელიც მიზნების მისაღწევად კონფლიქტის ძალადობის გარეშე წარმოებას გულისხმობს.
—
წაიკითხე ორიგინალი ინგლისურად: