იმ ადამიანებს და ინსტიტუტებს, რომლებიც სამოქალაქო მოძრაობის მოწინააღმდეგეს (სისტემას) ეხმარებიან, საყრდენი ბურჯები ჰქვია.
მაგათ ასევე ვიყენებთ სისტემის ანალიზისთვისაც, რომ გავარკვიოთ:
- რომელი ბურჯები არიან ერთმანეთზე დამოკიდებული
- მთლიანი სისტემის წარმონაქმნის სტრუქტურა
- რა ინარჩუნებს ამ ბურჯების ერთგულებას ან მორჩილებას.
მეტი ინფორმაციისთვის, იხილეთ Canvas Core Curriculum.
დიქტატორები პირადად არ დადიან გადასახადების ასაგროვებლად, პირადად არ დასდევენ ქუჩაში ხალხს რეპრესიული კანონებით, პირადად არ აწესრიგებენ ავტობუსის დროზე მოსვლას, პირადად არ ადგენენ სახელმწიფო ბიუჯეტს, არ აწესრიგებენ საცობებს, არ მართავენ პორტებს, პირადად არ ბეჭდავენ ფულს, არ აგებენ გზებს, პირადად არ ავარჯიშებენ პოლიციას და ჯარს, არც ჯარიმებს წერენ პირადად და არც ძროხას წველიან. ამ ყველაფერს დიქტატორებს ხალხი უკეთებს, ვინც სხვადასხვა დაწესებულებებში და ინსტიტუტებში მუშაობს. თუ ხალხი ამ მომსახურების მიწოდებას შეწყვეტს, დიქტატორი ქვეყანას ვეღარ აკონტროლებს.
ჯერ უნდა გავიაზროთ, რომ ასეთია საზოგადოებაში პოლიტიკური ძალაუფლების მუშაობის პრინციპი. მერე უნდა გავიაზროთ, როგორ ხდება პრაქტიკაში ძალაუფლების განხორციელება. ზოგადად, საზოგადოებაში მთავარ ძალაუფლებას ხალხი ფლობს, მაგრამ ამ ძალაუფლების გამოყენების ყველაზე ეფექტური გზაა ისეთ ორგანიზაციებში და ინსტიტუტებში დაჯგუფება, როგორიცაა პოლიცია, საჯარო მოხელეები, პროფესიული ჯგუფები, ბიზნეს ჯგუფები, და ა.შ. ამ ორგანიზაციებიდან ზოგი სისტემას უჭერს მხარს, და ზოგი შენ (ანუ სამოქალაქო მოძრაობას).
საყრდენი ბურჯების ფორმალური დეფინიცია
ჩვენ ამ მხარდამჭერ ორგანიზაციებს საყრდენ ბურჯებს იმიტომ ვეძახით, რომ ისინი საზოგადოებაში ძალაუფლების სტრუქტურას ამაგრებენ. არაძალადობრივი წინააღმდეგობის დასაწყისში მეტი შანსია, რომ ამ ორგანიზაციებიდან ბევრი უჭერდეს მხარს შენს ოპონენტს (სისტემას). თუ ეს ორგანიზაციები და ინსტიტუტები მხარდაჭერას შეწყვეტენ (და ზოგი აქტიურადაც დაგიჭერს მხარს), მაშინ სისტემა კონტროლს დაკარგავს.
საყრდენი ბურჯების ფორმალური დეფინიცია ასეთია:
საყრდენი ბურჯები არის საზოგადოების ინსტიტუტები და შემადგენელი ნაწილები, რომლებიც არსებულ რეჟიმს უქმნის ძალაუფლების წყაროებს, რომ რეჟიმმა შეძლოს თავისი ძალაუფლების შენარჩუნება და გაფართოება.
დოქტორი ჯინ შარპი, “როგორ ვაწარმოოთ არაძალადობრივი წინააღმდეგობა” (Waging Nonviolent Struggle)
მნიშვნელოვანი: საყრდენი ბურჯები და სოციალური ფუნქციები სხვადასხვა რამეა.
დააკვირდი იმას, რომ სოციალური ფუნქციები, როგორიცაა “ეკონომიკა” და “რელიგია”, არ ჩაგვითვლია საყრდენ ბურჯებად. საყრდენი ბურჯები კონკრეტული ინსტიტუტებია, რომლებიც აყალიბებს და ახორციელებს სოციალურ ფუნქციებს. თუ საზოგადოებაზე გავლენის მოხდენა გინდა, გამოავლინე და ძალისხმევა მომართე იმ ინსტიტუციებზე და ორგანიზაციებზე, რომლებიც არსებულ ძალაუფლების სტრუქტურას და სოციალურ ფუნქციებს უჭერენ მხარს.
გაიაზრე: საყრდენი ბურჯის (წევრების) შენკენ გადმოქაჩვა განსხვავდება საყრდენი ბურჯის (წევრებისთვის) ხელის კვრისგან.
არაძალადობრივი მოძრაობისთვის კრიტიკულია საყრდენ ბურჯებში მომუშავე ადამიანებზე ზემოქმედების გზების მოძებნა, მაგალითად:
- მათი სისტემის მიმართ ერთგულების მორღვევა
- მათი დარწმუნება, რომ თავისი უნარ-ჩვევები, ცოდნა, მატერიალური რესურსები და დრო სისტემას არ მოახმარონ.
რჩევა: შენი არაძალადობრივი მოქმედება ეფექტურად დაუმიზნე: “შენკენ გადმოქაჩე” ცალკეული საყრდენი ბურჯები, იმის მაგივრად, რომ “მიაწვე და შენგან შორს განაგდო”.
როცა არაძალადობრივ მოძრაობას წარმატებულად გამოსდის რომელიმე ბურჯზე გავლენის მოხდენა, ამ ბურჯის წევრები პოულობენ გზას, როგორ გამოაცალონ თავისი მხარდაჭერა სისტემას და სისტემის მხარდამჭერებს; ღიად ან უჩუმრად გადაუხვევენ ან საერთოდ აღარ შეასრულებენ ბრძანებებს, შეიძლება ბრძანებები ნელა, არაეფექტურად ან არასრულად შეასრულონ. ზოგი ბურჯის წევრი უკვე დაიწყებს ღიად ან ჩუმად შენი მოძრაობის მხარდაჭერას.
სხვადასხვა ბურჯების საქციელზე გავლენის მოსახდენად მნიშვნელოვანია გაიაზრო განსხვავება ამ ბურჯის წევრების შენი მოძრაობისკენ გადმოქაჩვას და მოძრაობისგან გარიყვას შორის.
მაგალითად, ზემოთა დიაგრამას როცა ვუყურებთ, თუ გვინდა, რომ არმიის ჯარისკაცების ერთგულება შეერყიათ, ისტორიის განმავლობაში წარმატებული მოძრაობები მათ ქუჩაში ელაპარაკებოდნენ, ახსენებდნენ, რომ ისინი ასევე მამები, შვილები, ქმრები და მოქალაქეები არიან, აპელირებდნენ მათ პატრიოტიზმზე, და არწმუნებდნენ, რომ ოპოზიციის ხელში მათი და მათი ოჯახების ცხოვრება უკეთესი იქნებოდა. ამ ტიპის საქციელი ჯარისკაცების ერთგულებას ქაჩავს ბურჯის ცენტრიდან ოპოზიციის მიმართულებით. ამისგან განსხვავებით, მოძრაობები, რომლებიც ჯარისკაცებს ქუჩაში ემუქრებოდნენ, ქვებს ესროდნენ ან მათზე სხვადასხვანაირად ძალადობდნენ, ამ ჯარისკაცების სისტემის მიმართ ერთგულებას “აწვებოდნენ” და უფრო ღრმად ჭედავდნენ საყრდენის ცენტრში. ამიტომაა, რომ რეპრესიული რეჟიმები ზოგჯერ ცდილობენ, რომ ოპოზიციისგან პროვოკაციით ძალადობრივი ქმედებები გამოიწვიონ, რადგან იციან, რომ ეს მათ ჯარისკაცებს სისტემას უფრო დაუახლოვებს და ჯარისკაცებიც მეტად დაემორჩილებიან ბრძანებებს.
📝 ჩამოწერე, რა ფორმითაა თითოეული ბურჯი ძალაუფლების გამტარი, და ვარაუდის დონეზე შეაფასე თითოეული ბურჯის მნიშვნელობა შენს საზოგადოებაში.
შემდეგ სექციაში ჩამოვაყალიბებთ რამდენიმე გავრცელებული საყრდენი ბურჯის დამახასიათებელ თვისებებს.
1. პოლიცია
პოლიცია საზოგადოებაში თითქმის ყოველთვის მნიშვნელოვანი ძალაუფლების წყაროა. პოლიცია იცავს კანონს და წესრიგს, ატარებენ მთავრობის კანონებს, და სისტემის სტაბილურობას უზრუნველყოფენ.
პოლიციაში შემდეგი ძალაუფლების წყაროები ერთიანდება:
- ავტორიტეტი — პოლიციას აქვს ავტორიტეტი, რომ კანონი გაატაროს.
- ადამიანური რესურსები — პოლიციაში ათასობით ადამიანი მუშაობს
- უნარები და ცოდნა — პოლიცია რეჟიმს სხვადასხვა უნარებით და ცოდნით ეხმარება, მაგალითად: გამოძიების მეთოდები, კომპიუტერის და ტექნოლოგიური ცოდნა, თვალთვალის მეთოდები, დემონსტრაციის დაშლის ცოდნა და ა.შ.
- მატერიალური რესურსები — პოლიციას აქვს იარაღი, კომპიუტერები, მანქანები, შენობები, რაციები, და ზოგჯერ შვეულმფრენების, თვითმფრინავების და კატერების ბიუჯეტიც აქვთ.
- ხელშეუხებელი ფაქტორები — ხალხი ბავშვობიდან მიჩვეულია, პოლიციას დაემორჩილოს. მაშინაც კი, როცა პოლიცია და არმია ადგილზე არაა, ხალხი მათი ავტორიტეტის სიმბოლოებს მაინც ემორჩილება.
- სანქციები — თუ პოლიციას არ დაემორჩილები, დაისჯები. თუ მათ ბრძანებას შეეწინააღმდეგები, მაგალითად, თუ გაიქცევი, როცა შეჩერებას ითხოვენ, სასჯელი შეიძლება გაცილებით უარესი იყოს.
2. სამხედროები
მართალია, სამხედროები ზოგ რამეში ჰგვანან პოლიციას, და მათი ძალაუფლების წყაროც ერთმანეთს ჰგავს, მაინც მნიშვნელოვანია, არაძალადობრივმა მოძრაობებმა გაიაზრონ, რა განსხვავებაა მათ საზოგადოებაში სამხედროებს და პოლიციას შორის. საკმაოდ ხშირია, რომ ავტორიტარული რეჟიმი ირჩევს მათგან ერთ-ერთს, და მეორეს დიდად არ ენდობა. ამათგან იმ ინსტიტუტს, რომელსაც რეჟიმი არ ენდობა, გაცილებით ნაკლები ერთგულება აქვს მთავრობის მიმართ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისინი გაცილებით მარტივად შეიძლება, მოძრაობას მიემხრონ. ზოგჯერ სამხედროებს და პოლიციას შორის ურთიერთდაპირისპირებაც ხდება.
3. ბიუროკრატია (საჯარო მოხელეები)
საჯარო მოხელეები შეადგენენ უზარმაზარ ადმინისტრაციულ ერთეულს, რომელსაც სახელმწიფო ბიუროკრატია ჰქვია. ნელი, არაეფექტური და კორუმპირებული ბიუროკრატია არადემოკრატიული ქვეყნების 90%-ის დამახასიათებელი თვისებაა.
ბიუროკრატიას ავტორიტეტს მმართველი აძლევს. ბიუროკრატია ასრულებს მმართველის ბრძანებებს, რიცხვობრივად (ადამიანურ რესურსებში) ძალიან დიდია, და უნარ-ჩვევების და ცოდნის ძალიან მრავალფეროვანი რეპერტუარი აქვს.
ბიუროკრატიას სანქციების დაწესებაც შეუძლია, რადგან საზოგადოებრივი პროცესების უმეტესობაში შეუძლია ნებისმიერი საფეხური შეაფერხოს (მაგალითად, სახლის აშენების ნებართვის მისაღებად შეიძლება სახელმწიფო ბიუროკრატიის სხვადასხვა დეპარტამენტიდან ათზე მეტი სხვადასხვა ცნობის და ნებართვის აღება მოგიწიოს).
ბიუროკრატიას ისევ სახელმწიფო უხდის ფულს. მისი დიდი ბიუჯეტი (მატერიალური რესურსები) ხშირად გადასახადის გადამხდელის ჯიბიდან მოდის — ანუ ხალხისგან.
რჩევა: თუ ბიუროკრატია დიქტატორის მხარდაჭერას შეძლებს, ყველაფერი ჩერდება!
4. განათლების სისტემა
რჩევა: სტუდენტები მარტოები არ არიან; მათ ოჯახები უმაგრებთ მხარს!
მასწავლებლებს და სტუდენტებს შეუძლიათ პოლიტიკური ცვლილებების კატალიზატორობა და ბევრ საზოგადოებაში სხვა საყრდენი ბურჯების მხარდაჭერის მოპოვებაც შეუძლიათ. მასწავლებლები ბავშვების გონებას ფორმას აძლევენ, და უფროს სტუდენტებს კრიტიკულ აზროვნებაში ეხმარებიან. ისინი აწვდიან სტუდენტებს იდეებს და ასევე მათთვის მისაბაძი მაგალითები არიან.
ყველა მთავრობა ძლიერად ეყრდნობა მასწავლებლებს, რადგან მასწავლებლებისგან ახალი თაობები იმ წესებს და ღირებულებებს იღებენ, რაც მთავრობას უნდა. დამატებითი მიზეზია, რომ მასწავლებლები სტუდენტებს ჩუმად, დაკავებულად, და მწყობრში ინარჩუნებენ! სტუდენტები მსოფლიოს ისტორიაში ყოველთვის არაძალადობრივი მოძრაობების წინა ხაზებში იყვნენ. ძირითადად სტუდენტები რაოდენობრივად იმდენი არ არიან, რომ მარტოებმა გამოიწვიონ დიდი საზოგადოებრივი ცვლილებები, მაგრამ მათ ხალხის გამოღვიძებაში და მობილიზებაში მნიშვნელოვანი როლი აქვთ. ისინი მიუთითებენ პრობლემებზე და ჰყვებიან, როგორია მოძრაობის მომავლის ხედვა. ასევე, მათი შემხედვარე უფროსი ადამიანები თავს დამნაშავედ გრძნობენ, თუ თვითონაც არ მოქმედებენ.
ასევე, როცა სტუდენტები არაძალადობრივ მოძრაობაში ერთვებიან, ხშირად საქმეში მათი ოჯახის წევრებიც ერთვებიან. ამასთან ერთად, სტუდენტებს ხშირად ნაკლები გადაუდებელი პასუხისმგებლობა აქვთ, შესაბამისად მეტი თავისუფალი დრო აქვთ, მეტის გარისკვა შეუძლიათ, და მეტად შეუძლიათ საქმეს რესურსები შეწირონ. და ბოლოს, მათ ყველაზე მეტი აქვთ მომავალში დასაკარგი და სხვებზე ხშირად გრძნობენ ცვლილების აუცილებლობას.
5. ორგანიზებული რელიგია
ორგანიზებული რელიგია: მიუხედავად იმისა, რომ ძირითადად ის “კონსერვატიულ ბურჯადაა” აღქმული, ორგანიზებული რელიგია ზოგჯერ ძალიან ცოცხალ როლს თამაშობს პოლიტიკური ცვლილების პროცესებში.
ორგანიზებული რელიგია ძირითადად საზოგადოებაში კონსერვატიულ და არსებული ძალაუფლების სტრუქტურების მხარდამჭერ როლს თამაშობს, რადგან მათ ხშირად მოქმედების მეტი თავისუფლება და გავლენა აქვთ, ვიდრე სხვა ინსტიტუტებს და ჯგუფებს.
ამის მიუხედავად, ბევრი მაგალითის პოვნა შეიძლება წარსულში, როცა ამ საყრდენ ბურჯში ინდივიდუალები და ადგილობრივი ორგანიზაციები დახმარების ხელს უწვდიდნენ არაძალადობრივ მოძრაობებს, რომლებიც ცვლილებისთვის იბრძოდნენ.
ორგანიზებულ რელიგიაში ექვსი ძალაუფლების წყაროს იდენტიფიცირება შეიძლება. რელიგიურ ჯგუფებს აქვთ ავტორიტეტი, რადგან რელიგიას წარმოადგენენ. მათ უზარმაზარი ადამიანური რესურსები აქვთ — არამარტო სამღვდელოება, არამედ მორწმუნეები, რომლებიც მზად არიან მათი გადაწყვეტილებები გაიზიარონ და სისრულეში მოიყვანონ. რელიგიურ ჯგუფებს აქვთ უნარები და ცოდნა, რომ რელიგიური რიტუალები ჩაატარონ და სამღვდელო სისტემა მართონ. მათ ხშირად აქვთ მნიშვნელოვანი მატერიალური რესურსები — შენობები, უძრავი ქონება, სკოლები და ინვესტიციები. თუ რელიგიურ ჯგუფებს არ დაემორჩილები, შეუძლიათ სანქციების გატარებაც, მაგალითად, ანათემას გადაცემა, გარიყვა, ან ფატვა. და ბოლოს, ისინი წარმოადგენენ ხელშეუხებელ ფაქტორებსაც, რადგან ხალხი სოციალურად მიჩვეულია, რელიგიურ მოთხოვნებს და წესებს დაემორჩილონ.
6. მედია
მედია ბოლო ათწლეულებში მზარდი მნიშვნელობის საყრდენი ბურჯი გახდა.
ეფექტურ სამოქალაქო მოძრაობას აუცილებლად სჭირდება ფართო აუდიტორიისთვის სათქმელის მიწვდენაის საშუალება. ამიტომაა, რომ ბევრ ქვეყანაში ავტორიტარები ცდილობენ, შეუზღუდონ ან წაართვან მოძრაობებს ამ ბურჯზე წვდომა. ამის შედეგად, არაძალადობრივ მოძრაობებს ზოგჯერ უწევთ, თვითონ შეიქმნან ინოვაციური და დამოუკიდებელი მედია საშუალებები და კომუნიკაციის სისტემები. ისინი ასევე ხშირად ატარებენ კამპანიებს, რომლებიც მედიის თავისუფლების გაფართოებაზე და ცენზურასთან ბრძოლაზეა მომართული.
ბიზნეს საზოგადოება
ბიზნეს საზოგადოება მიჰყვება ფულს და თავის მატერიალურ ინტერესებს!
ხალხისთვის ისეთი საქონელის და მომსახურების მიწოდებით, რომელსაც მთავრობა არ აკეთებს, და ყველაზე ცენტრალიზებულ საზოგადოებაშიც კი მნიშვნელოვანი როლის თამაშით, ბიზნეს საზოგადოება ძირითადად ძალიან მნიშვნელოვან საყრდენ ბურჯად მიიჩნევა. მათი მთავარი ინტერესი მოგებაა, ამიტომ ძირითადად ძალიან პრაგმატულები არიან და ხშირად არაძალადობრივი კონფლიქტის ან მთავრობის მხარდაჭერას ინვესტიციად აღიქვამენ. შენი გამოწვევაა, რომ დაარწმუნო ეს საზოგადოება, რომ შენი მომავლის ხედვის მხარდაჭერა უფრო ჭკვიანური ინვესტიციაა, ვიდრე შენი ოპონენტის.
ეს საყრდენი ბურჯი ახლო კავშირშია სხვა მნიშვნელოვან ბურჯებთან, მაგალითად, პროფკავშირებთან და პროფესიულ ასოციაციებთან.
სავარჯიშო 1:
გააანალიზე შენს საზოგადოებაში ათი ყველაზე მნიშვნელოვანი საყრდენი ბურჯი, და ქულებით შეაფასე, რამხელა მნიშვნელობა აქვს თითოეულს შენი ოპონენტისთვის.
| ქულა | ბურჯი | ქულის დაწერის ლოგიკა | როგორ იყენებს ეს ბურჯი ძალაუფლების წყაროებს |
შეჯამება
დიქტატორები თავის ბრძანებებს ვერ ახორციელებენ მხარდამჭერი ორგანიზაციების და ინსტიტუტების გარეშე. ამ ორგანიზაციებს და ინსტიტუტებს “საყრდენი ბურჯები” ჰქვიათ, რადგან არსებული ძალაუფლების სტრუქტურა მათზე ეყრდნობა. ამ ბურჯების საშუალებით ხალხი თავის დროს, ენერგიას, რესურსებს, უნარებს და ცოდნას ახმარს დიქტატორს. მაგრამ თუ ხალხი გადაწყვეტს, რომ ამ მომსახურების მიწოდება შეწყვიტოს, დიქტატორს აღარ შეუძლია ქვეყნის მართვა.
როცა არაძალადობრივი მოძრაობა მოქმედებას გეგმავს, მნიშვნელოვანია გაგვახსენდეს, რომ სხვადასხვა საყრდენი ბურჯების წევრები თავისი ბურჯიდან შორს, ჩვენი მოძრაობისკენ უნდა გადმოვიყვანოთ. ისინი არ უნდა ვაიძულოთ, რომ უფრო ღრმად ჩაეჭედონ ბურჯის ცენტრში. როცა სხვადასხვა ბურჯებში ინდივიდები განწყობას იცვლიან და საყრდენს ეცლებიან, ეს ასუსტებს მმართველს და აიძულებს, რომ არაძალადობრივ მოძრაობას რაღაცეები, ან სულაც მთელი ძალაუფლება დაუთმოს.
სავარჯიშო 2:
წინა ტექსტზე დაყრდნობით, ჩამოაყალიბე შენი საზოგადოებისთვის ხვალინდელი დღის ხედვა, და წარუდგინე შენს ჯგუფს.
პრაქტიკული მაგალითი
სალომე ზურაბიშვილი, როგორც პრეზიდენტის ინსტიტუტი, პირდაპირ ქართული ოცნების კანდიდატი იყო, თუმცა რუსული კანონის, არჩევნების გაყალბების და ევროინტეგრაციის შეჩერების გამო სიტუაციის გამძაფრებასთან ერთად ნელნელა წინააღმდეგობის მოძრაობის მხარე დაიჭირა, და ბოლოს ერთ-ერთ ლიდერად ჩამოყალიბდა, და მისი მხარდაჭერა წინააღმდეგობის სასარგებლო პრაქტიკულ როლს ასრულებს, როგორც ბოლო ლეგიტიმური ინსტიტუტი, ასევე საერთაშორისო პარტნიორებთან კომუნიკაციის და მხარდაჭერის მოპოვების არხი.
წინააღმდეგობის მიზანი უნდა იყოს მეტი ასეთი ინსტიტუტის გადმობირება და სასარგებლო როლის მინიჭება. ამისთვის აუცილებელია პირველ პარაგრაფში ახსნილი სისტემის ანალიზი (ურთიერთდამოკიდებულებების და სუსტი წერტილების გამოვლენა), რაზე დაყრდნობითაც შესაძლებელია გადმობირების ყველაზე იმედისმომცემი კანდიდატების და გადმობირების ეფექტური გზების შერჩევა.